Ieder jaar op 4 mei worden in Gemert-Bakel tijdens de Dodenherdenking kransen gelegd bij het herdenkingsmonument in de kasteeltuin. Bovendien wordt in de kerk de appèlijst voorgelezen. Deze lijst is in de afgelopen jaren een aantal keren aangepast en wijkt af van de namenlijst op de voet van het herdenkingsmonument. Hoe is deze lijst ontstaan en wat weten wij over de slachtoffers?
Het herdenkingsmonument
In 1947 gaf het gemeentebestuur van Gemert aan Charles Eijck de opdracht om een beeld te maken “ter nagedachtenis aan hen die vielen”. Het beeld zou het graf markeren van twee mannen die tijdens de Tweede Wereldoorlog waren omgekomen in de gemeente Gemert en twee inwoners van Gemert die elders waren gesneuveld. Dit eerste beeld de “Vredesmaagd” was uitgevoerd in chamotteklei, dat slecht bestand bleek te zijn tegen weersinvloeden. Daarom is in 1987 het eerste beeld vervangen door een kopie, gemaakt door Toon Grassens, eveneens uitgevoerd in chamotteklei. Door het bakproces was dit beeld kleiner dan het origineel.
Een algemeen monument voor Gemert-Bakel
Na de fusie van de gemeenten Gemert en Bakel en Milheeze in 1997 en ruim 55 jaar na de Tweede Wereldoorlog, leefde binnen de gemeente Gemert-Bakel de behoefte aan een nieuw en algemeen monument waarmee de gemeente al haar slachtoffers van verleden en toekomstig (oorlogs-)geweld kan herdenken. Uiteindelijk is ervoor gekozen om hier het enige algemene monument te laten zijn in de gemeente, waarbij ook ruimte moest zijn voor het toevoegen van namen van slachtoffers.
Op 25 september 2001 werd dit herdenkingsmonument onthuld. De Vredesmaagd is door Toon Grassens nu uitgevoerd in graniet en staat als middelpunt op het monument. Van hieruit staan in een spiraal de namen van een aantal gevallenen. De spiraal is het zinnebeeld voor de beweging van tijd. De namen zijn nooit in één oogopslag te lezen. Het monument nodigt uit eromheen te lopen. De tekst op de donkere natuurstenen schijf omvat de namen die in 2001 bekend waren en een algemene tekst.
Het gedenkbord in de kerk St. Jan’s Onthoofding
In 2016 was het niet meer mogelijk om om het herdenkingsmonument in de kasteeltuin heen te lopen. Daarom was er behoefte om alle namen vanaf het Ridderplein leesbaar te maken en aan te vullen. De lijst was al wel langer, maar het onderzoek naar alle mogelijke slachtoffers was nog niet afgerond. Daarom is eerst in 2016 een informatiebord bij het oorlogsgedenkteken geplaatst met een QR-code naar een gerubriceerd overzicht van oorlogsslachtoffers en slachtoffers van oorlogsgeweld op de website van het gemeentearchief.
In 2019 bleek de namenlijst redelijk stabiel te zijn. Er is toen een herdenkingsbord in hout gemaakt dat in de kerk St Jans Onthoofding in Gemert is geplaatst. Het bord is tijdens het bevrijdingsconcert op 28 september 2019 onthuld. Op dit bord zijn de namen opgenomen van:
- de Nederlandse militairen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Gemert-Bakel zijn omgekomen
- De Nederlandse militairen wonende in Gemert-Bakel die tijdens de Tweede Wereldoorlog of daarna waar ook ter wereld door oorlogsomstandigheden zijn omgekomen
- Inwoners van Gemert-Bakel die tijdens of na de Tweede Wereldoorlog het slachtoffer zijn geworden van oorlogsgeweld of oorlogsomstandigheden
- Geallieerde militairen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Gemert-Bakel zijn omgekomen
Informatiebladen
Mede dankzij de inzet van vrijwilligers is nu van 120 slachtoffers bekend onder welke omstandigheden zij het leven hebben gelaten. Over deze personen hebben wij zoveel mogelijk gegevens verzameld en voor ieder een informatieblad samengesteld. U kunt deze bladen individueel op de site op naam vinden. De bladen zijn per gebeurtenis gegroepeerd en zo ook per gebeurtenis te vinden. Via de links onder “Meer weten?” kunt u deze informatiebladen ook terugvinden.
Wat gebeurt er nu verder?
Dankzij de inzet van vrijwilligers kunnen wij nog steeds meer gegevens controleren. Wij hebben nog een aantal namen in onderzoek. De lijst kan dus mogelijk nog steeds veranderen. Als wij nieuwe namen vinden, zullen wij hiervan ook nieuwe informatiebladen maken en toevoegen. Als u onze gegevens nog kunt aanvullen, dan nodigen wij u van harte uit om uw gegevens met ons te delen via een annotatie op de site of neem contact met ons.
Meer weten?
Wilt u weten welke namenlijsten waar gepubliceerd zijn of wilt u meer weten over de oorlogsslachtoffers? Hieronder staan de links naar de lijsten en naar de informatiebladen. U kunt ook een naam in het zoekveld typen of gericht zoeken in “Archieven” op Archiefcode: 23.016 en Globaal: een naam of andere zoekterm.
- De tekst op de voet van het monument met de Vredesmaagd
- Gerubriceerd overzicht op de website van het gemeentearchief
- De namenlijst op het herdenkingsbord in de kerk
- Informatiebladen alle oorlogsslachtoffers / slachtoffers van oorlogsomstandigheden
- Informatiebladen Nederlandse militairen
- Informatiebladen burgerslachtoffers
- Informatiebladen Geallieerde militairen
Wilt u meer weten over andere oorlogsgedenktekens en gedenkplaatsen in Gemert-Bakel? Dan is hier een overzicht:
- Mariagrot geplaatst voor een burgerslachtoffer, Julianastraat Bakel
- Gedenkteken geplaatst in 1994 voor burgerslachtoffers en vervolgden op de plaats waar C.J. Wintermans is omgebracht
- Gedenkteken geplaatst in 1994 voor de gevallenen uit Elsendorp bij de kerk in Elsendorp
- Bevrijdingsmonument geplaatst in 1995 aan de Dorpsstraat te Bakel
- Herdenkingsbord geplaatst in 2011 op particulier initiatief in de Burg. Wijtvlietlaan ter nagedachtenis aan burgerslachtoffers en geallieerde militairen
- Gedenktegel geplaatst in 2013 op particulier initiatief in de Kasteellaan ter nagedachtenis aan P. van Oostveen
- Gijzelstenen geplaatst in 2013 op particulier initiatief in het Ridderplein ter nagedachtenis aan de gijzeling van 500 Gemertenaren, in de Kapelaanstraat ter nagedachtenis aan B. Baggermans en in het Binderseind ter nagedachtenis aan N. van Vugt
- Herdenkingsbord geplaatst in 2014 op particulier initiatief aan de Grensweg ter nagedachtenis aan de gevallenen in De Rips em 70 jaar bevrijding
- Gedenksteen geplaatst in 2016 op particulier initiatief in Den Heikop ter nagedachtenis aan de crash van een Wellington
- Herdenkingsbord geplaatst in 2019 op particulier initiatief in de Julianastraat ter nagedachtenis aan burgemeester Wijtvliet en 75 jaar bevrijding