De bijzondere geschiedenis van Bakel
Bakel heeft een boeiende geschiedenis. Verschillende vondsten uit de Prehistorie laten zien dat Bakel en omgeving in die tijd al werd bewoond. Bij een kruispunt van zeer oude wegen groeide Bakel in de Middeleeuwen uit tot een nederzetting. Deze wegen liepen over de hoogst gelegen delen in het landschap en kwamen ten westen van het huidige centrum van Bakel bij elkaar.
Eerste vermelding
De oudste vermelding van de plaats Bakel stamt al uit 714. In een 12e eeuwse kopie van een schenkingsoorkonde staat dat Pepijn van Herstal en zijn vrouw Plectrudis de kerk en het klooster in Susteren aan bisschop Willibrord schenken. Pepijn was een hofmeier van de Merovingische koning. Karel de Grote, de achterkleinzoon van Pepijn van Herstal werd keizer van het Frankische rijk.
De schenkingsoorkonde van 714 werd opgetekend in Bakel. Dit betekent dat Pepijn en zijn vrouw in Bakel waren en dat Pepijn bezittingen had in Bakel. Of Willibrord zelf aanwezig was, is niet bekend. Volgens een overlevering zou Pepijn ziek op bed liggen in zijn huis in Bakel. Zijn vrouw Plectrudis zou
gemachtigd zijn om de schenking te ondertekenen.
Tweede vermelding
De tweede vermelding is in 721. Bakel wordt in deze schenkingsorde geschreven als Baclaos. De naam Bagoloso uit de oorkonde van 714 en de naam Baclaos betekenen zo iets als ‘een beboste woonplaats op een hogere grond’. In de oorkonde schenkt Herelaef, zoon van Badagar, als goed christen een aantal goederen aan de Bakelse kerk. Die was toegewijd aan de heilige apostelen Petrus en Paulus en de heilige Lambertus. De kerk zou net daarvoor door hem zijn gebouwd.
Bisschop Willibrord was op het moment dat de oorkonde werd opgemaakt het hoofd van de kerk. Uit zijn moederlijk erfdeel schenkt Herelaef in Bakel een herenboerderij met bijgebouwen, een omsloten tuin, een veeboerderij en drie afhankelijke boeren. De oorkonde is een 12e eeuwse kopie. De kopieën uit 714 en 721 komen uit het “Gulden boek van de abdij van Echternach” of zoals het ook wordt genoemd “Liber Aureus Epternacencis”. De originele teksten zijn helaas niet voorhanden. Uit de oorkonde blijkt dat Willibrord het hoofd van de Bakelse kerk was.
Of Willibrord daadwerkelijk een aantal keren in Bakel is geweest, is niet bekend. Deskundigen denken dat Herelaef en Pepijn elkaar kenden en dat Herelaef in zijn opdracht de kerk in Bakel heeft gesticht. Bakel wordt dus veelvuldig in verband gebracht met Willibrord.
Oudste dorp van Brabant?
Als met de vermelding uit 714 Bakel niet het oudste dorp van Brabant is, dan is het zeker wel één van de oudste dorpen in de regio. De twee vermeldingen in de oorkonden en archeologisch onderzoek tonen aan dat Bakel al in de Vroege Middeleeuwen een dorp van betekenis is geweest. Niet voor niets hadden Pepijn en Willibrord bezittingen in en rond Bakel. De vermelding van een kerk in de vroege 8ste eeuw is bijzonder te noemen, de kerk is mogelijk de oudste binnen het huidige bisdom Den Bosch.
Eeuwenlang behoorde de gehele regio tot de parochie Bakel. Dat gold in ieder geval voor Gemert, Deurne, Vlierden en Brouwhuis. Waar de kerk en de bezittingen van Herelaef hebben gelegen is niet duidelijk. Sommige mensen denken dat de huidige kerk op de plaats van de oude 8ste eeuwse kerk is gebouwd. Anderen denken dat de oorsprong van Bakel meer naar het westen toe ligt. Uit de tijd van Willibrord en de twee schenkingsoorkonden zijn (nog) geen bewoningssporen gevonden. Ook hebben we nog geen resten van de eerste kerk van Bakel gevonden. Archeologisch onderzoek kan in de toekomst mogelijk meer informatie geven over de oorsprong van het dorp Bakel.
Meer weten?
De archieven van de voormalige gemeente Bakel en Milheeze liggen bij het gemeentearchief Gemert-Bakel. De beschrijvingen van de archiefbescheiden zijn via deze site te vinden en in de studiezaal van het gemeentearchief te raadplegen. Belangrijke bronnen zijn ook al eerder toegankelijk gemaakt. Deze toegangen staan op de website van de Heemkundekring Bakel en Milheeze. Hier vind je ook meer informatie over het schoolproject Bakel 1300, dat in 2014 is gepubliceerd.
We hebben ook een bronnenoverzicht van de collectie van de Heemkundekring Bakel en Milheeze voor je samengesteld. Dit is een overzicht van het deel van de collectie dat online toegankelijk is.
Het archief van de abdij van Echternach ligt in het Nationaal Archief van Luxemburg en is aangesloten bij het Archives portal Europe.
Meer informatie over het het gouden boek van Echternach vind je hier als onderdeel van “Bestuurlijk Brabant” op de site Brabants Erfgoed.